奇吞布卡语(Chitumbuka)是一种班图语,主要在 马拉维、赞比亚 和 坦桑尼亚,以及 津巴布韦 使用。它是至少十二个族群的母语和主要语言,包括森加人、吞布卡人、永贝人、波卡人、亨加人、赫维人、马拉维北部恩戈尼人和通加人,共有 12 种方言。在马拉维北部地区,它在鲁姆菲、卡龙加、姆金巴(包括 姆祖祖 市)、奇蒂帕、恩卡塔湾和利科马区这 6 个地区使用。在马拉维中部地区,它在卡松古、恩科塔科塔和多瓦这 3 个地区使用。
在赞比亚东部省,奇吞布卡语主要在卢梅齐、隆杜齐、查塞富和恰马这 5 个地区使用,在奇帕塔也有一些使用者。在赞比亚的姆钦加省,该语言在伊索卡及周边地区使用。在坦桑尼亚南部,它在与马拉维北部接壤的姆贝亚和恩琼贝地区使用。在津巴布韦,由于 18 世纪初期迁移的劳工,约有 21,000 人说奇吞布卡语,尤其是在哈拉雷。
截至 2024 年,这两个国家使用奇吞布卡语的人口估计为 710 万,如果算上将奇吞布卡语作为第二语言的使用者,则总计 200 万。
示例对话
[]游客(旅行者)和当地人之间常见的奇吞布卡语问候如下:
游客:Monile (你好/嗨)
当地人 :Yewo (你好/嘿)
游客:Muli makola/Muli uli? (你好吗?)
当地人 :Tili makola, muli uli? (我们很好,你好吗?)
游客:Nili makola (我很好/没事/还可以)
当地人 :Taonga (谢谢。)
游客:Zina lane ndine Ryan, nanga imwe? (我叫 Ryan,你呢?)
当地人 :Taonga Ryan. Zina lane ndine Vitumbiko (谢谢你,Ryan。我叫 Vitumbiko (祝福))
发音
[]元音
[]- a
- 像 "father" 中的 "a"
- e
- 像 "pay" 中的 "ay"(像法语的 é)
- i
- 像 "tree" 中的 "ee"(像法语的 i)
- o
- 像 "home" 中的 "o"
- u
- 有点像 "food" 中的 "oo"
辅音
[]- b
- 像 "bed" 中的 'b',但有时可与 'w' 互换
- c
- 如“kid”中的“k”
- ch
- 类似于英语 "chair" 中的 'ch'
- d
- 类似于“dog”中的 'd'
- f
- 像 "fit" 中的 'f'
- g
- 类似于“go”中的 'g'
- h
- 类似于“help”中的 'h'
- j
- 如 "edge" 中的 'dg'
- k
- 发音类似英语“cat”中的“c”。
- l
- 像 "love" 中的 'l',但常可与 'r' 互换
- m
- 类似于“mother”中的 'm'
- n
- 类似于“nice”中的 'n'
- nkh
- 像鼻音 'n',从口腔后部发出,空气通过鼻腔排出
- p
- 类似于“pig”中的 'p'
- ph
- 像带气息的 'p'
- r
- 像 "row" 中的 'r',但常可与 'l' 互换
- s
- 如 "hiss" 中的 'ss',如 "haze" 中的 'z'
- t
- 类似于“top”中的 't'
- v
- 类似“victory”中的“v”
- w
- 像 "weight" 中的 'w',但有时可与 'b' 互换
- y
- 类似“yes”中的“y”
- z
- 类似于“haze”中的 'z'
词汇
[]基础
[]标准的问候语是作为问句提出的,其中大多数都可以用单词 makola 回答。
- Ni- 我,Mu- 你,Ta- 他/她,他们
- 时态 ku- 现在 Ka- 过去 zamu-将来
- 所有动词都以 kugona (睡觉) 开始
构建动词使用代词 + 时态 + 动词
- 所以我会睡觉,Ni+ Zamu+ gona= nizamugona
- 你好吗?
- Muli uli?
- 好的。
- Nili Makola.
- 我很好,你好吗?
- Nili makola, kwali Imwe?
- 谢谢。(一般的积极回应,表示你好,是的,谢谢你,等等)
- Yebo/Yewo.
- 有人在家吗?(打招呼)
- Odi?
- 欢迎。(问候。)
- 回应 "Odi" = "Odini"
- 欢迎。"Tempokani"
- 你叫什么名字?
- Zina linu ndimwe njani?
- 我的名字是______。
- Zina lawo ndine ______ .
- 很高兴认识你。
- Chatowa kuwonana nawe.
- 请。
- 请。(使用时,带有乞求的含义)
- 谢谢。
- Yewo = 常用
- Tawonga = 更深的感谢/更深沉的奇吞布卡语。
- 不客气。
- Palije suzgo = 没问题
- 是的。
- Enya.
- 不。
- Yayi.
- 对不起。(引起注意)
- Pephani
- 打扰一下。(请求原谅)
- Pephani
- 我很抱歉。
- Pephani。(也有对不起的意思,表示同情)
- 再见。(我要走了。)
- Nakuluta sono.
- 再见。(祝你旅途愉快,如果对方要离开。)
- Mwende makola.
- 再见。(祝你一切顺利,如果你要离开。)
- Khalani makola.
- 告别。(我们回头见。)
- Tizamuonana.
- Tisanganenge. Tiwonanenge.
- 我不会说吞布卡语。
- Ine nkhuyowoya chiTumbuka yayi.
- 英语
- ChiZungu,意为白人的语言,尤其是在马拉维和赞比亚
- 你说英语吗?
- Kasi ... mukhuyowoya chiZungu?
- 这里有人会说英语吗?
- Pali uyo wakuyowoya chiZungu pano?
- 救命!
- Novwire.
- Stop!
- Leka!
- 小心!
- Labisya
- 走开!(语气强烈,略带不敬)Choka
- 早上好。(你起床了吗?)
- Mwawuka uli?
- 我起床了,很好,你呢?
- Tawuka makola, kwali imwe?
- 下午好。(你今天过得怎么样?)
- Mwatandala uli?.
- 我今天过得很好,你呢?
- Tatandala makola, kwali imwe?
- Good night.
- Mugone makola (睡个好觉)。Usiku uwemi (晚安)。
- 睡个好觉。(对要走的人说。)
- Mukugona makola.
- 我不明白。
- Nikupulika yayi.
- 厕所在哪里?
- 厕所在哪里?(厕所 = "chimbuzi")
麻烦
[]- 离开我。
- Ni leke/ Ni lekani (复数)(...)
- 别碰我!
- Leka kunikola/Khwasya (Kunikhwasya yayi - 不要碰我)
- 我要叫警察。
- Niti cheme Kapokola (...)
- 警察!
- Kapokola (...)
- 住手!
- ("Leka!")
- 站住!小偷!
- Munkhungu uyo (...)
- 我需要你的帮助。
- Nkhukhumba kuti mundovwiri (...)
- 这是紧急情况。
- Ni suzgo gha mbuchimbuchi (...)
- 我迷路了。
- Na sowa/soba (...)
- 我丢了我的包。
- na sovya chola chane, Nataya chola chane (...)
- 我丢了我的钱包。
- na sovya chikwama chane, Nataya chikwama chane (...)
- 我病了。
- Nalwala (...)
- 我受伤了。
- na pwetekeka (...)
- 我需要医生。
- nkukhumba docotala/ng'anga (...)
- 我能用你的电话吗?
- ningayimba fone yinu (...)
数字
[]请注意,即使说吞布卡语,也经常使用英语数字。
- 1
- moza (...)
- 2
- bili (...)
- 3
- tatu (...)
- 4
- nayi (...)
- 5
- nkondi, nkonde (...)
- 6
- nkonde na kamoza (...)
- 7
- nkonde na tubili (...)
- 8
- nkonde na tutatu (...)
- 9
- nkonde na tunayi (...)
- 10
- Khumi (...)
- 11
- Khumi na kamoza (...)
- 12
- Khumi na Tubili (...)
- 13
- Khumi na Tutatu (...)
- 14
- Khumi na tunayi (...)
- 15
- Khumi na Nkonde (...)
- 16
- Khumi na nkonde na kamoza (...)
- 17
- Khumi na nkonde na tubili (...)
- 18
- Khumi na nkonde na tutatu (...)
- 19
- Khumi na nkonde na Nayi (...)
- 20
- ma Khumi ya bili (...)
- 30
- ma Khumi ya tatu (...)
- 40
- ma Khumi ya nayi (...)
- 50
- ma Khumi ya nkonde (...)
- 一半
- kuswa pakati,kugawa pakati (...)
- less
- pachoko (...)
- more
- chomeni (...)
时钟时间
[]所有说吞布卡语的地区都使用二十四小时制。
- 现在
- Sono
- 稍后
- panyuma
- 之前
- pambere
- 早上
- mulenje
- na mulenje (早上)
- 下午
- mise
- na mise (下午)
- 晚上
- mise, mazgetu (...)
- 夜晚
- usiku
- 现在几点了?
- Ni nyengo uli?
- Nyengo yili uli
- one o'clock AM
- wanu koloko ya mulenje
- two o'clock AM
- Thu koloko ya mulenje
- 中午
- namuhanya pakati
- 下午一点
- wanu koloko ya mise
- 下午两点
- Thu koloko ya mise
- 午夜
- usiku pakati
时长
[]- 小时
- ola (复数 maola)
- 10 月 2 日至 3 月 31 日
- dazi (复数 madazi)
- Ụ́bọ̀chị̀ (OO-boh-chee)
- sabata (复数 masabta)
- 月
- _mwezi____ (.miyezi..)
- Ọ́nwạ́ (AW-WAH)
- chaka (复数 vyaka)
Áfọ̀ (AH-fore)
[]- 对应西方
- muhanya uno
- 昨天
- mayiro
- 明天
- namachero
- 本周
- Sabata Yino (...)
- 上周
- Sabata Yamala (...)
- 下周
- Sabata Yikwiza (...)
- []
- Sabata (...)
- 星期一
- (Chimoza) - Mande (...)
- 星期二
- Chibiri (...)
- 星期三
- Chitatu (...)
- 星期四
- Chinayi (...)
- 周六和银行假日
- Chinkondi (...)
- 星期六
- Chisulo (...)
月份
[]通常使用英语名称,但以奇吞布卡语发音如下:
- 一月
- Janyuwali (...)
- 二月
- Feburuwari (...)
- 三月
- marichi (...)
- 四月
- epurelo (...)
- 五月
- Me (...)
- 六月
- Juni (...)
- 七月
- Julayi (...)
- August
- Ogasiti (...)
- 九月
- Seputembala (...)
- 十月
- Okutobala (...)
- 十一月
- Novembala (...)
- 十二月
- Disembala (...)
Writing time and date
[]在奇吞布卡语中,传统上时间是通过太阳在天空中的位置来指示的。手势就像挥手告别,但手掌朝内,指向东方地平线表示早上 6 点,指向西方地平线表示下午 6 点。指着头顶表示中午。早上 6 点:Dazi likufuma, namulenje (“6:00 通常是热带地区日出的时候”) 早上 10 点:通常用在日出和中午之间的天空位置来表示。
Colors
[]主要区分的颜色是黑色、红色和白色。
- 黑色
- ufipa (...)
- 白色
- utuwa (...)
- 灰色
- tuwulufu (...)
- 红色
- uswesi (...)
- 蓝色
- ubidi (...)
- 黄色
- ngati ntula (...)
- 绿色
- ubiliwiri (...)
- 橙色
- ngati ma lalanje (像橙子)
- 紫色
- (...)
- 棕色
- khofi (...)
Transportation
[]旅程/旅行:ulendo 出发:nyamuka 到达:Fika 旅行:kwenda ulendo
Bus and train
[]- 一张去 _____ 的票多少钱?
- Ni ndalama zilinga kuluta ku ________ (...)
- 一张去 _____ 的票,请。
- Khukhumba Tikiti yimoza (...)
- Where does this train/bus go?
- Sitima iyi yikuya nkhu? - 这趟火车去哪里? Basi iyi yikuya nkhu? - 这辆巴士去哪里?(...)
- Where is the train/bus to _____?
- Sitima/Basi yaku ______ yili nkhu? (...)
- 这趟火车/巴士会在 _____ 停吗?
- Sitima/Basi iyi yikuyima pa _______? (...)
- When does the train/bus for _____ leave?
- Sitima/Basi yaku____ yinyamukenge pauli? (...)
- When will this train/bus arrive in _____?
- Sitima/Basi yamfika pauli ku ________? (...)
请务必小心并与您的出租车司机明确沟通。他们有按照公里数收费的固定费率(没有计价器)。如果您与朋友分摊出租车费用,请清楚说明您将到达的目的地将收取多少“服务”(number of services)、多少人、多少个停靠点以及最终价格。如果您的朋友需要在您之前下车或在另一个地点下车,那么价格将与你们都前往同一地点不同。“服务”被定义为从起点到请求的停靠点。
[]- 我怎么去 _____ ?
- Ningenda uli kukafika ku ____ (...)
- ...the train station?
- Chiteskeni cha sitima (...)
- ...the bus station?
- Chiteskeni cha basi (...)
- ...the airport?
- Chibanja (...)
- ...学校?
- ...sukulu? (...)
- ...the market?
- ...musika? (...)
- ...青年旅社?
- Mala yakugona (...)
- ...旅馆?
- resiti hausi (...)
- ...the _____ hotel?
- hotela (...)
- ...the American/Canadian/Australian/British consulate?
- (...)
- ______ 在哪里?
- ___ yili kuti? 名词在前,且有不同的修饰语用于不同的名词,例如:chili, yili, etck (...)
- ...hotels?
- Mahotelu yali nkhu?(酒店在哪里?)malo yakugona ghali nkhu? 睡觉的地方在哪里?
- ...restaurants?
- (...)
- ...bars?
- chilabo (传统酒吧) mala yakumwa mowa (喝酒的地方) (...)
- ...sites to see?
- (...)
- Can you show me on the map?
- munganilongola pa mapu? (...)
- Path
- Ntowa ("...")
- 路
- Musewu/musewo ("...")
- 街道
- Muzele (...)
- 市
- Mzinda ("...")
- 政府中心
- boma
- Turn left.
- Petukila ku mazele (...)
- Turn right.
- Petukila ku malyelo (...)
- 左
- mazele (...)
- 右
- malyelo (...)
- straight ahead
- ku ntazi (...)
- towards the _____
- chaku______ (...)
- past the _____
- kujumpha ______ (...)
- before the _____
- Pambere ______ (...)
- Watch for the _____.
- (...)
- intersection
- (...)
- north
- Mpoto (...)
- south
- Mwela (...)
- east
- vuma (...)
- west
- kumanjiriro (...)
- uphill
- chikwera (...)
- downhill
- kusika (...)
出租车
[]- 出租车!
- matola (...)
- 请带我到_____。
- Muniyeyeko kuluta ku_____ (...)
- 到_____需要多少钱?
- Ni mutengo uli kuluta ku______ (uli uli?...)
- 请带我到那里。
- Kaniperekezgani chonde - 载我一程,谢谢 - Muniyeyeko chonde - 载我一程,谢谢(...)
住宿
[]- 有空房吗?
- malo yalipo? (...)
- 单人间/双人间多少钱一晚?
- Ni ndalama zilinga chipinda chimoza (...)
- 房间配有...
- Kasi malo/vipinda vili na.... (...)
- ...床单/毯子?
- vyakudika? (...)
- …蚊帐?
- (...)
- ...浴室? toileti
- (...)
- ...电话?
- (...)
- ...电视?
- (...)
- 我可以先看房间吗?
- Niyawone malo (...)
- 有更安静的吗?
- (...)
- ...更大?
- chikulu (...)
- ...更干净?
- (...)
- ...更便宜?
- (...)
- 好的,我要了。
- Mbwenu, ningatola (...)
- 我将住_____晚。
- Nikhalenge nausiku.. (...)
- 您能推荐另一家酒店吗?
- (...)
- 有保险箱吗?
- (...)
- ...储物柜?
- (...)
- 含早餐/晚餐吗?
- Muli na chakurya cha mulenji? (...)
- 早餐/晚餐几点?
- Chakurya cha mulenji/namise pa nyengo uli? (...)
- 请打扫我的房间。
- (...)
- 您能在_____叫醒我吗?
- (...)
- 我想退房。
- Nkhukhumba kuluta pa... (...)
货币
[]- 接受美元/澳元/加元吗?
- (Ka mukuzomera ndalama zachina America/Canada/Australia?...)
- 接受英镑吗?
- (Mukuzomera ndalama za ma paundi za ku Britain?...)
- 接受信用卡吗?
- (...)
- Can you change money for me?
- Kasi mungasintha ndalama? (...)
- Where can I get money changed?
- Kasi ningasintha ndalama nkhu? (...)
- 你能帮我兑换旅行支票吗?
- (...)
- 我在哪里可以兑换旅行支票?
- (...)
- 汇率是多少?
- (...)
- Where is an automatic teller machine (ATM)?
- (...)
用餐
[]- A table for one person/two people, please.
- (...)
- Can I look at the menu, please?
- (Ningawona menu, chonde?...)
- Can I look in the kitchen?
- Kasi ningawona mu kitchini? (...)
- Is there a house specialty?
- (Mwapika vichi muhayauno?...)
- Is there a local specialty?
- Kuli chakurya cha Malawi? (...)
- I'm a vegetarian.
- Nkurya nyama yayi. (...)
- I don't eat pork.
- Nkurya nyama ya nkumba yayi. (...)
- I don't eat beef.
- Nkurya nyama ya ng'ombe yayi. (...)
- I only eat kosher food.
- (Nkurya chakulya cha WaIslam/WaMwenyi pela...)
- 您能做得“清淡”一点吗,拜托?(少油/黄油/猪油)Kasi mungapika na mafuta pachoko?
- (...)
- fixed-price meal
- (...)
- 单点
- (...)
- 早餐
- chakurya cha mulenji (...)
- 午餐
- (chakurya chamuhanya)
- 茶 (tiyi)
- (...)
- supper
- chakurya cha namise (...)
- I want _____.
- Nkhukumba _____. (...)
- I want a dish containing _____.
- (Nkhukumba mbale yimoza ya______ pamoza na______...)
- 鸡肉
- nkhuku (...)
- 牛肉
- Nyama ya Ng'ombe (...)
- 鱼
- somba (usipa...)
- 小鱼
- kapenta (...)
- 火腿
- (nyama ya nkhumba...)
- 香肠
- (ori...)
- 奶酪
- (...)
- 鸡蛋
- masumbi (...)
- salad
- mphangwe (通常是煮熟的绿叶蔬菜)(...)
- (新鲜)蔬菜
- kwambula kupika (...)
- (新鲜)水果
- vipaso (...)
- banana
- ntochi (...)
- 玉米糊
- nsima (...)
- 配菜(与 nsima 一起食用)
- dende (...)
- 面包
- chingwa, bredi (...)
- 吐司
- (...)
- noodles
- (...)
- rice
- mpunga (...)
- beans
- Nchunga (...)
- May I have a glass of _____?
- Nkhumba.... (...)
- May I have a cup of _____?
- ni paniko nkhombo ya______? (...)
- May I have a bottle of _____?
- (...)
- coffee
- (...)
- 茶 (饮料)
- tiyi (...)
- 果汁
- jusi (...)
- (bubbly) water
- (...)
- 水
- maji (...)
- beer
- Mowa (...)
- red/white wine
- Vinyu liswesi/Vinyu lituwa (...)
- 请给我一些_____?
- ni paniko (...)
- 盐
- muchele (...)
- 黑胡椒
- (...)
- 黄油
- margarina (...)
- 糖
- suga (...)
- 打扰一下,服务员?(引起服务员注意)
- (I-sayi...)
- 我吃完了。
- (basi, nakuta chomeme...)
- 很好吃。
- Chakurya chikunowa. (...)
- Please clear the plates.
- sukani mbale (...)
- The check, please.
- (...)
Bars
[]- 提供酒精饮料吗?
- (mukuguliska mowa?)
- 有桌边服务吗?
- (...)
- 请给我一杯/两杯啤酒。
- (mowa/mowa wubiri...)
- A glass of red/white wine, please.
- (kavinyo ka mukhombo..)
- 请给我一品脱。
- (...)
- 请给我一瓶。
- (...)
- _____ (烈酒)和 _____ (混合饮料),拜托。
- (...)
- whiskey
- (kachasu...)
- 伏特加
- (...)
- 朗姆酒
- (...)
- 水
- maji (...)
- 苏打水
- ("...")
- 汤力水
- (maji twa muchele)
- 橙汁
- (malalanje/olenje)
- 可乐 (苏打水)
- Coca cola (kakumwa ka ku zizimisya kusingo)
- Do you have any bar snacks?
- (twakhwasula pa mowa tulipo?)
- 请再来一杯。
- (unyakhe chonde)
- 请再来一轮。
- (unyakhe wa chiwerezga)
- 几点关门?
- (nyengo yakujalila ni vichi?)
购物
[]- 有我尺码的吗?
- (mulinacho/mulinayo chanthene/yanthene ichi/iyi icho/iyo chinganikwana/yinganikawana?)
- How much is this?
- Nizilinga? (...)
- 太贵了。
- Wadula. (mudulalizia...)
- 您愿意接受 _____ 吗? Unga yegha?
- (...)
- 昂贵
- kudula (...)
- 便宜的
- chamtengo uchoko (...)
- 我买不起。
- Ningakwanisya yayi (...)
- 我不要了。
- Nkuchikhumba yayi (...)
- 你骗我。
- Ukunitetezga (...)
- 我没兴趣。
- Nilije khumbilo (..)
- 好的,我要了。
- Inya, niyeyenge (...)
- 能给我一个袋子吗?
- Munganipasako thumba? (...)
- 你们发货(到海外)吗?
- kusilya kwa nyanja (...)
- 我需要...
- Nkhukhumba (...)
- ...牙膏。
- makhwala ya mino (...)
- ...牙刷。 Muswaju
- (...)
- ...卫生巾。
- (...)
- ...肥皂。
- Sopo (...)
- ...洗发水。
- (...)
- ...止痛药。 muchepesya ulwilwi (例如,阿司匹林或布洛芬)
- (...)
- ...抗疟药。
- makhwala ya nyimbo (...)
- ...胃药。
- Munkwala wa Munthumbo (...)
- ...剃须刀。
- (nevala)
- ...an umbrella.
- (...)
- ...防晒霜。
- (...)
- ...明信片。
- (...)
- ...postage stamps.
- (stamba)
- ...电池。
- (Mabatili)
- ...信纸。
- (...)
- ...一支笔。
- Chilembelo (...)
- ...英文书籍。
- (...)
- ...英文杂志。
- (...)
- ...英文报纸。
- (...)
- ...an English-English dictionary.
- (...)
Driving
[]- I want to rent a car.
- (...)
- Can I get insurance?
- (...)
- 停止 (路标)
- (...)
- one way
- (...)
- yield
- (...)
- 禁止停车
- (...)
- speed limit
- (...)
- 加油站
- (...)
- petrol
- (...)
- diesel
- (...)
执法
[]- 我没做错任何事。
- (nindanange chili chose)
- 是误会。
- (Tindapulikanane apa)
- 你要带我去哪里?
- (mukunitolela nkhu?)
- 我被逮捕了吗?
- (kasi ndakakika)
- I am an American/Australian/British/Canadian citizen.
- (Ine ndine muamerica/muaustralia, etc.)
- I want to talk to the American/Australian/British/Canadian embassy/consulate.
- (Nkhukumba kuyowoya na Wa embasi ya Amerika, etc.)
- I want to talk to a lawyer.
- (nkhukhumba niyowoye na mmanyi wa maBlango)
- 我现在可以付罚款吗?
- (Ningalipira sono apa nthena?)
Asking about language
[]- _____ 怎么说? ?
- (Ka ichi mukuti uli_____)
- 这个/那个叫什么名字?
- (ichi ni chi vichi______ku chitumbuka)